Justyna Szpara, FCIArb

Nieważność zapisu na sąd polubowny w zakresie sporów dotyczących prawa Unii Europejskiej: orzeczenie angielskiego High Court w sprawie Accentuate v Asigra

"e-Przegląd Arbitrażowy" 2010, Nr 1 (wiosna)

Zapis na sąd polubowny, w zakresie w jakim poddaje pod rozstrzygnięcie przez sąd polubowny spory dotyczące bezwzględnie wiążących przepisów prawa Unii Europejskiej, jest nieważny. Tak stwierdził sędzia Tugendhat (angielski High Court of Justice Queen’s Bench Division) w orzeczeniu z dnia 30 października 2009 r. w sprawie Accentuate Limited v Asigra INC ([2009] EWHC 2655 QB), co uczyniło z niego jedną z najczęściej cytowanych osób w trakcie seminarium IBA Arbitration Day, które odbyło się w dniu 5 marca 2010 r. w Londynie. W panelowych i kuluarowych dyskusjach otwarcie padało pytanie, czy orzeczenie to kładzie kres reputacji angielskich sądów jako przyjaznych arbitrażowi.

Powód, spółka z siedzibą w Wielkiej Brytanii (dalej nazywany „Dystrybutorem”), zawarł z pozwanym, spółką kanadyjską, z siedzibą w Ontario (dalej określanym jako „Licencjodawca”), umowę, której przedmiotem była dystrybucja przez powoda oprogramowania komputerowego pozwanego na terytorium Wielkiej Brytanii. Umowa zawierała klauzulę wyboru prawa Ontario oraz prawa federalnego Kanady, a także zapis na arbitraż w Toronto.

Umowa została wypowiedziana przez Licencjodawcę. Po wypowiedzeniu umowy Dystrybutor poinformował Licencjodawcę, że zamierza dochodzić przeciwko niemu m.in. roszczeń o odszkodowanie w związku z bezpodstawnym wypowiedzeniem, na podstawie Rozporządzenia 17 zawartego w Rozporządzeniach o Przedstawicielach Handlowych z 1993 r. (Commercial Agents (Council Directive) Regulations 1993). Przepisy te implementowały w Wielkiej Brytanii Dyrektywę Rady 86/653/EEC w sprawie koordynacji ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek.

Zgodnie z Rozporządzeniem 19 (które powtarza uregulowanie art. 19 Dyrektywy), strony umowy nie mogą odstępować od przepisów Rozporządzenia 17 ze szkodą dla przedstawiciela handlowego przed wygaśnięciem umowy agencyjnej.

Licencjodawca wystosował wezwanie na arbitraż. W miesiąc później Dystrybutor wystąpił jednak z pozwem do sądu państwowego w Wielkiej Brytanii. Na wniosek Licencjodawcy postępowanie zostało zawieszone, ze względu na zapis na sąd polubowny. To rozstrzygnięcie zostało zaskarżone przez Dystrybutora i właśnie ono stało się kanwą do wydania omawianego orzeczenia High Court.

W toczącym się w międzyczasie postępowaniu arbitrażowym Licencjodawca żądał ustalenia, że Dystrybutorowi nie przysługują żadne roszczenia związane z umową, na jakiejkolwiek podstawie. Dystrybutor powoływał się zaś na to, że nie jest możliwe umowne wyłączenie zastosowania Rozporządzenia 17, a także, że roszczenia oparte na Rozporządzeniu wykraczają poza zakres zapisu na sąd polubowny. Dystrybutor uczestniczył jednak w postępowaniu i alternatywnie żądał zasądzenia odszkodowania na podstawie Rozporządzenia. Sąd polubowny oddalił zarzut Dystrybutora, że roszczenia oparte na Rozporządzeniu 17 są poza zakresem zapisu, stwierdził, że Rozporządzenie nie ma zastosowania, gdyż strony wybrały prawo kanadyjskie, a także zasądził na rzecz Dystrybutora odszkodowanie w związku z naruszeniem umowy, jednak bez związku z Rozporządzeniem.

Wyrok arbitrażowy zasądzał co prawda od Licencjodawcy odszkodowanie, jednak co do istoty sporu, był na jego korzyść, gdyż stwierdzał, że Dystrybutorowi nie przysługują roszczenia na podstawie Rozporządzenia. Wyrok służył więc pozwanemu jako obrona przeciwko powództwu Dystrybutora wytoczonemu w Wielkiej Brytanii.

W sporze przed sądem angielskim Licencjodawca podnosił, że zarzuty powoda sprowadzają się do tego, że Trybunał Arbitrażowy nie zastosował prawa Unii Europejskiej i nie mają związku z ważnością zapisu na sąd polubowny. Wskazywał także, że Dystrybutor mógł podważyć wyrok arbitrażowy jedynie w trybie skargi o uchylenie w Kanadzie, a skoro z tego nie skorzystał, wyrok korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Dystrybutor twierdził, że wyrok arbitrażowy jest sprzeczny z porządkiem publicznym i nie może być brany pod uwagę w sprawie. Argumentował także, że zapis na sąd polubowny zmierzający do poddania sprawy pod rozstrzygnięcie przy zastosowaniu prawa, które nie uwzględnia bezwzględnie wiążącego prawa Unii Europejskiej, jest nieważny.

Sąd przyznał rację powodowi. Stwierdził, że rozstrzygnięcie Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Ingmar GB Ltd v Eaton Leonard Technologies Ltd (C-381/98) nakazuje sądowi wspólnotowemu przyznać skuteczność bezwzględnie wiążącym przepisom prawa Unii Europejskiej, bez względu na jakiekolwiek postanowienie umowne zmierzające do wyłączenia tej skuteczności. Sąd uznał, że zasada ta dotyczy także zapisu na sąd polubowny, który przewiduje miejsce arbitrażu poza Unią Europejską oraz poddanie sporu pod rozstrzygnięcie na podstawie prawa, które nie uwzględnia bezwzględnie wiążących przepisów prawa Unii Europejskiej. Dlatego, o ile umowa stron była umową agencyjną podlegającą Rozporządzeniu i Dyrektywie (co było sporne między stronami), zapis na sąd polubowny w zakresie w jakim poddaje pod arbitraż spory dotyczące bezwzględnie wiążących przepisów prawa Unii Europejskiej, jest nieważny i niewykonalny.

Jakkolwiek teza ta została sformułowana szeroko, wydaje się, że istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia miało powiązanie zapisu na sąd polubowny z klauzulą wyboru prawa państwa spoza Unii Europejskiej, a nadto wybór miejsca postępowania poza Unią Europejską. W takim przypadku do zastosowania prawa Unii Europejskiej nie mogło dojść ani na etapie postępowania arbitrażowego, ani na etapie postępowania ze skargi o uchylenie. W konsekwencji, niezależnie od tego, że wyrok arbitrażowy nie podlegałby uznaniu w Wielkiej Brytanii, gdyby przyjąć skuteczność zapisu na sąd polubowny, Dystrybutor byłby pozbawiony forum do rozstrzygnięcia o jego prawach wynikających z Rozporządzenia.

ENGLISH SUMMARY:

Mandatory EU regulations invalidate arbitration clause where parties chose non-EU law: decision of High Court in Accentuate v Asigra case

According to a ruling by the English High Court, an arbitration clause in a commercial agreement will be void where the agreement also included a choice of substantive law of a non-EU member state but covered matters subject to mandatorily applicable EU regulations.

In Accentuate Ltd v Asigra Inc ([2009] EWHC 2655 QB), a Canadian software licensor had entered into a distributorship agreement with a UK distributor. The agreement contained a choice of Canadian law and an arbitration clause calling for arbitration in Toronto. In a fee dispute, the distributor sought to litigate before the English court but the licensor commenced arbitration in Canada. The distributor’s claims included compensation as a commercial agent under Council Directive 86/653/EEC on the coordination of the laws of the Member States relating to self-employed commercial agents.

The distributor participated under protest in the Canadian arbitration, where it was held that the parties had effectively chosen Canadian law. The licensor meanwhile successfully quashed service of process abroad in the English court case.

On appeal, the High Court of Justice, Queen’s Bench Division, reversed and held that if the distributor qualified for protection as a commercial agent (a point in dispute), then the arbitration clause would be void because the choice of law in the distribution agreement purported to apply Canadian law in violation of the mandatory applicability of the Commercial Agents Directive.

The court extended the holding of the ECJ in Ingmar GB Ltd v Eaton Leonard Technologies Ltd (Case No. C-381/98) [2000] (ECR I-9305).

 

Miejsce publikacji: e-Przegląd Arbitrażowy nr 1 (wiosna) 2010 r.